Η απόπειρα του στρατιωτικού πραξικοπήματος στην Τουρκία -ευτυχώς- απέτυχε. Το πολιτικό όμως πραξικόπημα/ εκτροπή που επιχειρεί ο πρόεδρος Ταγίπ Ερτογάν με στόχο να μετατρέψει τη Τουρκία σε ένα αυταρχικό και ίσως θρησκευτικό( ισλαμικό) κράτος, ελεγχόμενη δημοκρατία, φαίνεται -δυστυχώς- να επιτυγχάνει. Η Τουρκία διολισθαίνει με άλλα λογια ταχύτατα στο κακό της παρελθόν: της αστάθειας, των πραξικοπημάτων, κινημάτων, αβεβαιότητας. Καθίσταται έτσι ένας «απρόβλεπτος γείτονας» με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Και για την Ελλάδα ίσως να συνεπάγεται πολλά. Το γεγονός ότι η σύγχρονη τεχνολογία – το i-phone – ουσιαστικά νίκησε τη στρατιωτική ισχύ βγάζοντας τους πολίτες στους δρόμους υπέρ της δημοκρατίας πιστοποιεί πολλά για τα όρια των παραδοσιακών μορφών ισχύος και πώς μπορούν να ασκηθούν στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.Πραξικόπημα που δε μπορεί να ελεγξει αμεσα ακαριαία το επικοινωνιακό σύστημα της χώρας ειναι καταδικασμένο να αποτύχει. Το γεγονός ότι η δημοκρατία, έστω αυτή η μέχρι τώρα αυταρχική δημοκρατία του Ρεζέτ Ταγίπ Ερντογάν, επεβίωσε είναι πολλαπλώς θετική εξέλιξη. Νίκη των πολιτών και της τεχνολογίας. Αλλά το ερώτημα προς τα πού θα βαδίσει η Τουρκία, με ποιό μέλλον και προοπτικές, καθίσταται ακόμη πιο αβέβαιο μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα και κυρίως μετά τις εξόχως αντισημοκρατικές, αυταρχικές αντιδράσεις του Τ. Ερτογάν. Ένα πράγμα είναι βέβαιο: η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρηθεί πλέον ούτε κατ’επίφαση ως «ευρωπαϊκή χώρα» υποψήφια για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Στις ευρωπαϊκές χώρες με τα περίπλοκα μέν και σύνθετα προβλήματα, με αντιδημοκρατικές συμπεριφορές σ’ορισμένες περιπτώσεις, στρατιωτικά πραξικοπήματα ή απόπειρες πραξικοπημάτων πάντως δεν γίνονται.Οπως δεν γίνονται και μαζικές εκκαθαρίσεις αντιφρονούντων ή απαογορεύσεις εξόδου από τη χωρα των πανεπιστημιακών.
Η Ευρώπη θεώρησε ότι και η Τουρκία έκλεισε τον κύκλο των στατιωτικών παρεμβάσεων στην πολιτική χωή της Τουρκίας με το πραξικόπημα του 1980 που έφερε το στρατηγό Κ. Εβρέν στην εξουσία, αν και το 1997 με ένα «μεταμοντέρνο πραξικόπημα» ο στρατός εκδίωξε από την εξουσία τον Ν. Ερμπακάν, τον πρώτο ισλαμιστή πρωθυπουργό της χώρας. Αλλά ενω μπορεί να τερμάτισε όντως τις «θεσμικές παρεμβάσεις»των ενόπλων δυνάμεων στην πολιτική δεν έκλεισε, ως φαίνεται, και τις δυνατότηες πραξικοπημάτων από χούντες αξιωματικών. Πάντως με βάση την υπόθεση ότι ο στρατός είχε οριστικά αποσυρθεί από την πολιτική, η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση προχώρησε το 2005 στην έναρξη διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Τουρκίας. Ο Ερντογάν που είχε αναλάβει την πρωθυπουργία δύο χρόνια νωρίτερα (2003) εμφανιζόταν ως ο υποδειγματικός σύγχρονος μεταρρυθμιστής δημοκρατικός ηγέτης που θα μπορούσε να οδηγήσει την Τουρκία στη σύγρονη δημοκρατία και στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως πλήρες μέλος. Και πράγματι στην περίοδο αυτή ο Ερντογάν και το κόμμα του (ΑΚΡ) προώθησαν μια σειρά από δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις σε μια προσπάθεια «εξευρωπαϊσμού» της χώρας. Ωστόσο η μεταρρυθμιστική αυτή διαδικασία ανακόπηκε και ουσιαστικά έκλεισε όταν η Γαλλία με πρόεδρο το Ν. Σαρκοζί, υποβοηθούμενη κυρίως από τη Γερμανία με καγκελάριο την Α. Μέρκελ πάγωσαν την ενταξιακή διαδικασία διακηρύττοντας ότι η Τουρκία δεν θα μπορούσε να γίνει πλήρες μέλος της ΕΕ αλλά θα έπρεπε να αποκτήσει μια «ειδική προνομιακή σχέση».
Η θέση αυτή υπήρξε ένα τεράστιο στρατηγικό λάθος από πλευράς της Ένωσης. Ουσιαστικά κατέστρεψε τη διαδικασία εκδημοκρατισμού/ εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας, ενώ ταυτόχρονα την οδήγησε σε διάφορες τυχοδιωκτικές ενέργειες στην εξωτερική της πολιτική. Η ακύρωση της ευρωπαϊκής προοπτικής για τη χώρα μετέτρεψε βαθμιαία τον Ερντογάν σε ένα αυταρχικό, απρόβλεπτο ηγέτη με εντονότερη απόκλιση προς την ισλαμοποίηση του κοσμικού κράτους εις βάρος της κεμαλικής παράδοσης . Η εκτίμησή είναι ότι εάν η ενταξιακή διαδικασία είχε προχωρήσει ομαλά, η Τουρκία θα είχε μάλλον ακολουθήσει το δρόμο του εκσυγχρονισμού/ εξευρωπαϊσμού και ίσως αυτή τη στιγμή θα ήταν μέλος της ΕΕ. Όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, η Ευρώπη βρίσκεται αυτή τη στιγμή αντιμέτωπη με ένα ακόμη μεγάλο δίλημμα: ενώ έχει ανάγκη για πολλούς λόγους την Τουρκία ( διαχείριση συγκρούσεων στη Μ. Ανατολή, προσφυγικό/Συμφωνία ΕΕ- Τουρκίας , κ.λπ.), δεν μπορεί ούτε την ενταξιακή διαδικασία να ενεργοποιήσει- το πιθανότερο είναι να την τερματίσει και επίσημα εάν οι αυταρχικές τάσεις συνεχισθούν πολύ περισσότερρο εάν επιστρέψει η θανατική ποινή στη χώρα- αλλά και ούτε ιδιαίτερα στενές σχέσεις να αναπτύξει . Η πολιτική κατάσταση στην Τουρκία το αποκλείει. Η Τουρκία είναι άγνωστο που βαδίζει και στην εσωτερική της πολιτική συγκρότηση και στον εξωτερικό της προσανατολισμό. Όλα τα σενάρια είναι ανοιχτά Η Ευρώπη πληρώνει τα λάθη του παρελθόντος. Και την εγχενή αδυναμία της «να σκεφθεί» στρατηγικά . Αυτό που μπορεί να κανει τώρα είνα damage control και στο μετρο του δυνατου να συμβάλλει στην σωτηρία της δημοκρατίας στη Τουρκία Η Ελλάδα , ως η πρώτη χώρα της ΕΕ που δέχεται τις ζημιογόνες συνεπειες από την βαθειά αναταραχή στη Τουρκία , δεν θα πρεπει με κανένα τρόπο να γινει μέρος μέσω διολίσθησης του Τουρκικου προβλήματος, μια άλλη εκδοχή του διαβόητου Ανατολικού ζητήματος. Θα πρέπει να συμπεριφερθεί ως Ευρωπαική χώρα με σεβασμό του νομικού και πολιτικου πολιτισμου , αξιών και νομικών κανόνων ενώ παράλληλα να αποφύγει νέες πηγές έντασης με τη γειτονική χώρα..Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή….
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών